افزایش ظرفیت مجتمع های پالایش و پتروشیمی در کشور طی سال های گذشته موجب افزایش تقاضای کاتالیست های مورد نیاز شده است و باید از این صنعت در کشور در مقابل غول های بزرگ دنیا برای بومی سازی آن در داخل حمایت کرد. عبدالرضا حمیدی نایب رییس انجمن کاتالیست ایران در گفت و گو با خبرنگار جهان اقتصاد اظهار داشت: کاتالیست ها در صورت واقع نقش تسریع کننده ی واکنش های شیمیایی که به صورت طبیعی ممکن است سالیان سال برای انجام آن وقت نیاز باشد را ایجاد کرده و باعث بالا رفتن چشمگیر بهره وری و تولید محصولات شیمیایی می شوند. وی افزود: اهمیت تولید کاتالیست ها به حدی است که می توان گفت برخی واکنش های شیمیایی در عمل بدون حضور آن ها انجام نشده و محصولی تولید نمی شود. وی تصریح کرد: کاتالیست تنها سرعت واکنش را تغییر می دهد، بدون اینکه تغییری در تعادل و ترمودینامیک ایجاد کند و یک کاتالیست از طریق تغییر مسیر واکنش انرژی فعالسازی را کاهش می دهد و منجر به افزایش سرعت واکنش می شود.
بازار جهانی کاتالیست
حمید با اشاره به بازار جهانی کاتالیست خاطر نشان کرد: بررسی بازار جهانی کاتالیست خاطر نشان کرد: بررسی بازار جهانی کاتالیست نشان می دهد که در سال های اخیر بیشترین رشد مصرف کاتالیست به کشورهایی همانند چین و منطقه خاورمیانه به واسطه افزایش ظرفیت پالایش نفت و تولید محصولات پتروشیمی در این مناطق بوده است. وی ادامه داد: نتایج این مطالعه نشان می دهد که در ایران با توجه به ظرفیت های نصب شده موجود و طرح های آتی سالیانه، حدود 29 هزار تن کاتالیست به ارزش تقریبی 692 میلیون دلار در صنایع پتروشیمی و پالایشگاهی کشور مورد نیاز است. در حال حاضر بخش عمده ای از نیاز صنایع مذکور از طریق واردات تأمین می شود. نایب رییس انجمن کاتالیست ایران به خبرنگار ما گفت: تجربه سال های اخیر نشان می دهد که در شرایط تحریم، جایگزینی این ماده حیاتی به سادگی امکان پذیر نیست و در نتیجه واردات آن، گلوگاهی آسیب پذیر برای اعمال فشار علیه کشور است. در این رابطه می توان به خودداری کشورهای تولید کننده اروپایی، ژاپنیو آمریکایی از فروش کاتالیست واحدهای بوتن، پلی اتیلن، اتیلن اکساید به ایران و عدم تأمین کاتالیست مورد نیاز واحد های بنزین سازی Fcc، Rfcc دو پالایشگاه آبادان و اراک طی سال های 91-90 توسط شرکت آمریکایی صاحب فناوری اشاره کرد که موجب ایجاد مشکلات فراوان و از همه مهم تر تأخیر در بهره برداری این دو واحد استراتژیک صنعت پالایش نفت کشور شد. وی افزود: علاوه بر این موارد مثال های متعددی که نشان می دهد در شرایط ویژه خریداری کاتالیست های مورد نیاز صنعت پتروشیمی و پالایش از شرکت های خارجی با مشکلات فراوانی مواجه است. حمیدی تصریح کرد: تا پیش از اینکه برخی از کاتالیست ها و جاذب ها بومی سازی شوند کل صنایع کشور وابسته به کمتر از 14 شرکت تولید کننده اروپایی، آمریکایی که نبض بازارهای بین المللی را انحصاراً در اختیار داشتند، بود و اولین کاتالیست صنعتی ایران با دانش و تجهیزات ایرانی به تولید انبوه رسید. وی تأکید کرد: شاید 10 الی 12 سال بیشتر نیست و این رقابت نابرابر برای شرکت های ایرانی در مقابل غول های بزرگ دنیا با سابقه نزدیک به دو قرن که از قدرت چانه زنی بالایی برخوردار بودند بسیار سخت و طاقت فرسا بود اما، در نهایت با تلاش بسیار سرانجام تعدادی از کاتالیست ها داخلی سازی و به بازار داخل راه یافت. به گفته وی اکنون بدون حمایت جدی و حتی در برخی موارد سنگ اندازی های بسیار، طلسم این کالای استراتژیک و با اهمیت شکسته شده و این اتفاق عظیم صرفاً با اراده عده قلیلی محقق و تولید کننده ایرانی که با جان و دل و روحیه ای شکست ناپذیر از مال و خانواده های خود گذشتند به امید دست یابی به افتحار بومی سازی و خودکفایی . لیکن پاداشی در کار نبود. حمیدی با اشاره به اینکه معافیت مالیاتی برای تولیدات دانش و بنیان و High tech را از اینان سلب نمودند گفت: متعاقباً طبق آخرین آمارها ایران یکی از هار کشور بزرگی است که در فرار مغزها و بی توجهی به نخبگان که سرمایه های ملی هر کشور به حساب می آیند، رتبه بالایی دارد و عملاً به صادر کننده فکر و اندیشه تبدیل شده است و تا کنون هیچ استراتژی مشخصی تعریف نشده و سیستم عریض و طویل دولتی همچنان به آرامی مشغول تخلیه تتمه ی نخبگان و فرار آن ها به سوی هر کشوری غیر از ایران است. وی بیان کرد: بازار جهانی کاتالیست ها در سال 2017 بیش از 44 میلیارد دلار برآورد می شود که از این مبلغ 25 میلیارد دلار آن مرتبط با مبدل های کاتالیستی مورد استفاده جهت کاهش نشر آلاینده های زیست محیطی خودروها و صنایع و حدود 19 میلیارد دلار آن مربوط به کاتالیست های فرآیندی است «شایان ذکر است که از رقم 25 میلیارد دلار حدود 23 میلیارد دلار آن مرتبط با مبدل های بکار گرفته شده در صنعت خودرو سازی در دنیا است».
وضعیت صنعت کاتالیست در ایران
وی با اشاره به وضعیت صنعت کاتالیست در کشور تصریح کرد: در حال حاضر ظرفیت پالایش نفت و میعانات گازی کشور حدودیک میلیون و 850 هزار بشکه در روز و ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی در سال 1395 برابر با 61.9 میلیون تن و عملکرد تولید آن 50.6 تن گزارش شده است. حمیدی افزود: افزایش ظرفیت مجتمع های پالایش و پتروشیمی در کشور طی سال های گذشته موجب افزایش تقاضای کاتالیست های مورد نیاز کشور شده است.
آسیب شناسی صنعت کاتالیست در کشور
نایب رییس انجمن کاتالیست ایران اظهار داشت: صنعت کاتالیست در کشور شامل فقدان راهبرد در راستای توسعه کاربردی و رقابتی صنعت کاتالیست کشور، وابستگی کشور به صاحبان فناوری های فرآندهای خارجی و بی توجهی به نقش این شرکت ها در بازار کاتالیست، نبود مکانیسم های حمایتی از تولید کنندگان داخلی و مساله دامپینگ است. وی گفت پیش بینی مجموع ظرفیت اسمی مصرف حال و آتی کاتالیست های مورد نیاز کشور از قبیل پلیمری پتروشیمی، غیر پلیمر پتروشیمی، پالایشگاه پتروشیمی و گاز تا سال 1404، 28 هزار و 839 تن در سال و قیمت کل آن بر اساس مصرف حال و آتی 692 میلیون دلار است. وی در پایان گفت: کاتالیست ها از جمله مواد پرمصرف در صنایع نفت، گاز، پتروشیمی و فولاد است که بیش از 90 درصد از حجم محصولات شیمیایی تولیدی در جهان در فرآیند تولید آن حداقل از یک نوع کاتالیست بهره گرفته اند.